مقایسه چرای مستمر با چرای تاخیری در پایان فصل چرا بر روی برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاکها در حوزه زوجی آبخیز گنبد در استان همدان

چکیده تأثیر نوع مدیریت چرا بر نحوه عملکرد خاک و پوشش گیاهی در اکوسیستم های مرتعی از طریق شناسایی و بررسی تغییرات شاخص های خاک و پوشش گیاهی در زمان های مختلف چرایی امکان پذیر می باشد. این گونه مطالعات که با هدف توسعه پایدار و ایجاد تعادل بین میزان تولید و بهبود کیفیت اراضی انجام می گیرد، امکان پیشگیری از تخریب فزآینده و مدیریت های پایدار را فراهم می آورد. این مطالعه با هدف بررسی نوع مدیریت مرتع بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و نیز شناسایی و معرفی خصوصیاتی از خاک که در اکوسیستم مرتعی گویای کیفیت خاک و تأثیر نوع مدیریت چرا باشد؛ انجام گرفت. برای این منظور حوزه زوجی گنبد واقع در 30 کیلومتری جنوب غربی مرکز استان همدان انتخاب شد که در یکی از حوزه ها مدیریت چرای کنترل شده(پارسل نمونه) و در حوزه دیگر چرای مستمر(پارسل شاهد) وجود داشت. نمونه برداری خاک در زمان قبل و بعد از چرا به صورت تصادفی – سیستماتیک از خاک سطحی و از عمق های 10-0 و 30-10 سانتیمتری در سه تکرار در فواصل 60 متری از یکدیگر برداشته شد. در کل 96 نمونه خاک از افق های سطحی و عمقی برداشت گردید و پارامترهای بافت خاک، وزن مخصوص ظاهری، ماده آلی، اسیدیته خاک، هدایت الکتریکی، نیتروژن کل، پتاسیم قابل جذب، پتاسیم محلول و سدیم محلول اندازه گیری شد. همچنین نفوذ پذیری خاک در خرداد ماه اندازه گیری شد. بعد از بررسی نرمال بودن داده ها توسط نرم افزار spss توسط آزمون کولموگروف- اسمیرنوف، طرح های آزمایشی فاکتوریل با طرح پایه ای کاملاً تصادفی و مقایسه میانگین ها در سطح آماری 5 درصد با استفاده از آزمون دانکن توسط نرم افزار sas مورد آنالیز قرار گرفت. بررسی ها نشان داد که شاخص های فیزیکی خاک بهتر از شاخص های شیمیایی خاک تأثیر مدیریت چرا را در این منطقه نشان می دهد. بطوریکه مقدار درصد ماده آلی، نیتروژن کل و پتاسیم قابل جذب در پارسل نمونه بیشتر از پارسل شاهد می باشد. همچنین چرای مستمر باعث افزایش وزن مخصوص ظاهری خاک، اسیدیته خاک و کاهش نفوذپذیری خاک شده است. لذا چرای تأخیری دام باعث افزایش درصد پوشش گیاهی، تنوع گونه ای و میزان تولید در پارسل نمونه شده است. با توجه به شرایط اقلیم منطقه، مدیریت چرا بر هدایت الکتریکی و کاتیون های محلول تأثیر قابل ملاحظه ای نگذاشته است. خاکهای توسعه یافته در پارسل شاهد حوزه آبخیز زوجی گنبد به علت چرای بیش از حد و همچنین چرای زودرس دارای ثبات کافی نبوده و با عدم پایداری روبرو می باشد و کیفیت خاک از بین رفته است. لذا برای جلوگیری از تغییرات مضر در پوشش گیاهی و تخریب خصوصیات خاک استفاده از سیستم های چرایی مناسب مانند چرای تأخیری که در آن به مرتع استراحت داده می شود مفید خواهد بود. همچنین با توجه به عملیات مکانیکی صورت گرفته در پارسل نمونه، این عملیات در پارسل شاهد همراه با عملیات بیولوژیکی نیز در بهبود وضعیت مرتع مفید خواهد بود. کلمات کلیدی: چرای مستمر، چرای تأخیری، خصوصیات خاک، حوزه های زوجی، گنبد